Lipinki

HISTORIA MIEJSCOWOŚCI

Lipinki to wieś powstała w okresie podbojów krzyżackich w I połowie XIV wieku. Miejscowość występowała w źródłach pod nazwami: 1339 r. – Wikry, niem. Wykeri villa, Weykersdorf, Wykersdorf, Wikersdorf, Wückersdorf; 1570 r. – Lipinki, niem. Lippinken; 1580 r. – Lipink, później Lipieńki i Lipinki, niem. Linpinken. Ostateczna nazwa miejscowości ustaliła się dopiero w XVIII wieku. Początkowa nazwa miejscowości pochodziła od nazwiska założyciela. W roku 1339 wielki mistrz Dytryk von Altenburg nadał niejakiemu Wykerowi 80 łanów na lokację na prawie chełmińskim miejscowość Lipinki. W średniowieczu wieś była własnością zakonu krzyżackiego i należała pod względem administracyjnym do komturstwa radzyńskiego, po 1466 r. do starostwa radzyńskiego. W czasie I wojny światowej w Lipinkach poległo 45 osób. Ich nazwiska są umieszczone na marmurowej płycie w dzwonnicy kościelnej. Podczas II wojny światowej mieszkańcy dzielnie walczyli o niepodległą Polskę. Wielu z nich zginęło. Dnia 23 I 1945 roku wieś została wyzwolona. Ostatnim punktem oporu był pałac w sąsiednich Sędzicach.

HISTORIA KOŚCIOŁA I PARAFII

Widok od strony drogi, kamienna podmurówka – zdjęcie grupa projektowa

Kościół parafialny został wybudowany w 1339 r. przez Zakon Krzyżacki. Prawdopodobnie już od początku swego istnienia był pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. Była to jedyna budowla, która ocalała wojny polsko - krzyżackie i istnieje do dnia dzisiejszego. Po pożarze plebani w czasie wojen szwedzkich w I połowie XVII w. został przyłączony do Płowęża jako filialny, później do parafii w Skarlinie. Jednak parafię przywrócono za ks. A. Wronkowskiego, który w latach 1688 - 1692 gruntownie odnowił i przerobił świątynię. W tym czasie kościół wzbogacił się o wieżę, kruchta północna i składzik między kruchtą, a zakrystią. Podczas okupacji hitlerowskiej 23 stycznia 1945 r. pociskiem artyleryjskim został uszkodzony dach kościoła i zakrystii.

Kościół gotycki z barokowymi przekształceniami – orientowany. Murowany z kamienia polnego w dolnej części oraz cegły w górnej partii ścian w układzie gotyckim. Jednakowy korpus z wydzieloną częścią prezbiterialną. Do zachodniego boku korpusu dostawiona kwadratowa trzykondygnacyjna wieża. Ściany kościoła artykułowane smukłymi, ostrołukowymi, obustronnie rozglifionymi otworami okiennymi, zwieńczone gzymsem o barokowym profilu. Elewacja południowa dziesięcioosiowa, gdzie osie wyznaczone są przez sześć nieregularnie rozstawionych okien i cztery blendy. Elewacja północna dekorowana naprzemiennie dwoma oknami i dwoma blendami w części zachodniej, a przysłonięta bryłami kruchty bocznej, składziku i zakrystii w części wschodniej. Szczyt kruchty bocznej neogotycki. Elewacja wschodnia z do połowy zamurowanym oknem ujętym w dwie pary blend, zwieńczona przekształconym pod koniec wieku XVII szczytem rozczłonkowanym siedmioma tynkowanymi blendami. Elewacja zachodnia przysłonięta bryłą wieży, z widocznymi fragmentami szczytu podobnie opracowanego jak szczyt wschodni. Poszczególne kondygnacje wieży oddzielone od siebie tynkowanymi opaskami. Korpus kościoła i kruchta boczna kryte osobnymi dachami dwuspadowymi, zakrystia i składzik dachami pulpitowymi, wieża dachem namiotowym. Wnętrze kościoła przykryte stropem belkowym, kruchta zasklepiona kolebkowo, nad zakrystią prosty sufit z podbitką trzcinową. Przy zachodniej ścianie nawy drewniany neogotycki chór muzyczny wsparty na ośmiu drewnianych filarach. W 2005 roku został gruntownie odmalowany, a poszczególne wota, figury i części składowe ołtarza odnowione i pozłocone.

Wyposażenie kościoła:

• późnobarokowy ołtarz z I ćwierci XVIII wieku z rokokowym tabernakulum szafkowym z I poł. XVIII w.,
  • regencyjna chrzcielnica,
• barokowa XVIII-wieczna kropielnica wykonana z czarnego marmuru w kształcie muszli,
• późnobarokowy krucyfiks Matki Boskiej Łąkowskiej, Chrystusa Zmartwychwstałego, św. Jana Napomucena z I poł. XVIII w.,
• regencyjny feretron z rokokową figurką NMP Niepokalanie Poczętej,
• renesansowy dzwon z 1599 r. z napisem, pochodzący z kościoła ewangelickiego w Łąkorzu,
• haftowany ornat liturgiczny przetykany złotem pochodzący z 1741 roku,
• XVIII-wieczna barokowa monstrancja,
• kielichy, puszki, pacyfikały, wota, cztery korony (w tym dwie z końca XVII w.),
• organy o oprawie neogotyckiej i współczesnym jej wyposażeniu instrumentu z 1899 roku:
  • traktura mechaniczna,
  • wiatrownice mechaniczno-stożkowe,
  • miech fałdowy,
  • szejściorejestrowa składnia dźwiękowa,
  • jedna składnia manualna wraz z podwieszonym pedałem.

Organy o oprawie neogotyckiej – zdjęcie grupa projektowa

Chrzcielnica, zbliżenie na figurkę pod chrzcielnicą – zdjęcie grupa projektowa

Ołtarz główny i boczny – zdjęcie grupa projektowa

Parafię założył wielki mistrz krzyżacki Theodoryk von Altenburg w roku 1300. W 1339 roku parafia w Lipinkach została erygowana. W tym samym roku wybudowano kościół, który jako jedyna budowla we wsi ocalał w czasie wojny polsko – krzyżackiej w 1414 r. Patronat nad parafią sprawowali sami Krzyżacy. W II połowie XVI wieku w skład okręgu parafialnego wchodziły: Babalice, Lipinki, Sędzice Wielkie, Sędzice Małe. Podczas wizytacji kanonika Jana Ludwika Strzesza w latach 1667-1672 parafia pozostawała w dekanacie nowomiejskim. Na początku XIX wieku duszpasterzami parafii byli: ks. Jan Buliński (1817-1857) i ks. Franciszek Tempski (1857-1878). W latach 1881-1902 parafią zarządzał ks. Alojzy Bigalke. Wówczas do parafii dołączyły: Łąkorz, Ciche, Sumin, Konradzwald. Później obowiązki ks. Alojzego przejął ks. Jan Ziemkowski i zarządzał parafią do roku 1912. Potem funkcję proboszcza pełnił ks. Franciszek Wróblewski (1869 - 1944). Był to najbardziej zasłużony działacz społeczny parafii. Brał czynny udział w życiu gospodarczo - społecznym parafii. Należał m. in. do Towarzystwa Naukowego w Toruniu (1928 -1939), do"Straży” (powstała w 1905 r.), a także" Spółki Parcelacyjnej” (1904 r.). Za jego zasługi został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Od 1944 do 1960 roku proboszczem parafii lipińskiej był pomocnik ks. F. Wróblewskiego ks. Jan Chmielecki. Po nim parafią zarządzał do roku 1992 ks. Jan Gregorkiewicz, do roku 1994 ks. Edward Rogoza, a obecnie tę posługę odprawia ks. Michał Klimas. Powołania kapłańskie i zakonne: o. Nikodem Smarz – święcenia kapłańskie przyjął w 1984 r., s. Aurelia Augustiana (Monika Wysocka) w Nipłomicach k. Krakowa, s. Maria (Łucja) Bieniaszewska w Gdańsku, prymicja o. Macieja Jaworskiego – święcenia zakonne 2000 rok.

CMENTARZE

Parafialny, wokół świątyni mieszczący groby z XIX/XX wieku. Obecnie nieczynny.

Stare groby z ozdobną ornamentyką – zdjęcie grupa projektowa

Grób oraz oznaczenie herbowe rodu Emila (ur.1824r. zm.1900 r.) i Elżbiety Fragstein Niemsdorff z domu Rezler (ur. 1841r. zm. 1893r) – zdjęcia strona internetowa

OZNACZENIA HERBOWE I HISTORIA RODZINY

W pobliżu Lipinek znajdowała się osada Hermanowo, gdzie mieszkali Emil i Elżbieta Fragstein Niemsdorff. Dawniej na płycie nagrobnej widniały mosiężne litery, współcześnie możemy oglądać tylko pozostałe po nich otwory. Zachował się natomiast herb rodu dobrze widoczny na płycie.

Początkowo herb posiadał dwa winne noże na czerwonym tle, oraz zawieszone na złotej tyczce dwie lazurowe kiście winogron z jednym liściem a po prawej stronie i jedną kiść z dwoma liśćmi po lewej stronie. Później ewaluował uzyskując wygląd znany z płyty nagrobnej w Lipinkach.

Herb rodziny Fragstein Niemsdorff zgodny z opisem heraldycznym oraz herb na sygnecie rodzinnym identyczny z herbem z płyty nagrobnej w Lipinkach– zdjęcia strona internetowa

Emil von Fragstein und Niemsdorff - zdjęcie strona internetowa

Istnieje przypuszczenie, że rodzina Fragstein und Niemsdorff pochodzi z Graubinden w Szwajcarii albowiem herb rodziny Fragstein posiada w tle noże do cięcia winorośli, winorośl i grona. Współcześnie stare rodziny rolników winnych wokół Bozen-Meran (w starym Graubinden) posiadają w swoich herbach rodowych również noże winne. Oglądać można je w regionalnym muzeum. Powyższą hipotezę zdaje się potwierdzać fakt historyczny. Książe z rodu Piastów Henryk I Legnicki poślubił hrabiankę Jadwigę von Andechs –Meran. Następnie około 1200 roku zajął się kolonizacją Śląska. Duża grupa osadników przybyła na Śląsk z Tyrolu, z Graubinden wraz z hrabianką Jadwigą,. Możliwe, że znani z Lipinek Fragsteinowie byli na Śląsku rycerzami – rolnikami. Nazwa ich rodu pochodzi prawdopodobnie od jakiegoś zamku lub miejscowości w Szwajcarii.

Inna hipoteza historyczna twierdzi, iż rodzina von Fragstein to rodowici ślązacy, którzy poprzez identyczne herby i siedziby rodów spokrewnieni są z rodziną von Larisch (namiestnicy Głogówka) i von Görlitz.

Nie ulega natomiast wątpliwości fakt, iż ród ten zamieszkiwał tereny Polski, a część rodziny okolice Lipinek

MUZEUM

Lipińskie muzeum znajduje się w Szkole Podstawowej im. Juliana Tuwima. Powstało w 1998 r. Najcenniejsze zabytki to starodawna ławka szkolna z otworem na atrament, rzeczy codziennego użytku Np.: żelazka węglowe, lampy naftowe, kołowrotki itd.

INNE ZABYTKI

Drewniana chata z początku XIX wieku wzniesiona w konstrukcji zrębowej obecnie zamieszkiwana przez państwa Grala.

Drewniana chata z początku XIX wieku – zdjęcie folder informacyjny o „Lipinki i okolice”

CIEKAWOSTKI

1887- lekcje Religi odbywały się we wszystkich szkołach w języku niemieckim, z tego powodu wybuchł strajk dzieci na Pomorzu, w powiecie Lubawskim również. Dzieciom groził zakaz wstępu do szkół wyższego rzędu. Karami za strajk było bicie dzieci, areszt, grzywna pieniężna nakładana na rodziców.

W Lipinkach pewien nauczyciel znany tylko z inicjału K. chcąc syna p. Bukowskiego za strajk ukarać wydalił wszystkie dzieci z klasy i przy zamkniętych drzwiach okładał go kijem i rękoma ile popadło. Posiniaczony chłopiec ledwie doszedł do domu, a przerażeni rodzice musieli wezwać pomoc lekarską.